Basıncı Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Atmosferin oluşmasını sağlayan gazların yeryüzüne yaptığı etkilere basınç denir. Basınç konusunu hepimiz ilkokul ve ortaokul müfredatlarında görmüş ve coğrafya derslerinde işlemişizdir. Basıncı etkileyen birçok faktör vardır. Bu faktörler dünya üzerinde homojen bir şekilde dağılmamıştır. Denizellik, karasallık, ve yüzey şekilleri gibi nedenler bu dağılımı etkiler. Şimdi basıncı etkileyen faktörleri ayrıntılı olarak inceleyelim.

Dünyanın şekli itibariyle kutuplarda yer çekimi daha fazladır ve bu nedenle gaz yoğunluğu artar, dolayısıyla basınç da yüksektir. Kutuplar yer kürenin merkezine daha yakındır, bu yüzden yer çekimi ile basınç arasında doğru orantı vardır; biri arttıkça diğeri de artar. Aynı şekilde, yükseldikçe ve alçak enlemlere gidildikçe yer çekimi azalır.

Sıcaklığın değişmesi sonucu atmosferin yoğunluğu değişir. Hava genişler, hafifler ve yükselir. Yükselen hava nedeniyle yere yapılan basınç azalır ve alçak basınç alanları oluşur. Sıcaklığın etkisiyle ortaya çıkan basınç farklı şekillerde adlandırılır. Alçalan hava ise yere daha fazla basınç yapar ve yüksek basınç alanları oluşturur. Kara ve denizlerin farklı ısınma nedenlerine bağlı olarak, yaz mevsiminde ve gündüzlerde sıcak karalarda alçak basınç oluşurken, soğuk denizlerde yüksek basınç alanları oluşur. Sonuç itibariyle, sıcaklığın azalması ya da artması basıncı her şekilde etkiler.

Yükseklik ile basınç ters orantılıdır; yükseldikçe basınç azalır. Bunun sebebi, yüksek kısımlara çıkıldıkça atmosferi oluşturan gazların yoğunluğunun yer çekiminin etkisinden dolayı azalmasıdır. Yaklaşık olarak her 10,5 metre yükseldikçe 1 milibar basınç azalır. Yüksek bölgeler genellikle daha soğuktur, bu nedenle basınç daha düşüktür. Yükseklik-basınç ilişkisi, basınç-sıcaklık ilişkisinden etkilenir.

Atmosferdeki gaz yoğunluğu basınç ile doğru orantılıdır. Gaz yoğunluğunun arttığı yerlerde basınç da artar.

Dünyanın günlük hareketine bağlı olarak özellikle dönence civarında ve orta enlemlerde görülen basınçlardır. 30. enlemlerde alçalıcı hava hareketlerine bağlı olarak sürekli yüksek basınç görülürken, 60. enlemlerde ve çevresinde yükselici hava hareketi görüldüğünden dinamik alçak basınç alanları oluşur. Termik yüksek basınçlar çok soğuk oldukları için alçalıcı hava hareketine bağlı olarak oluşur. Dinamik yüksek basınçlar ise dünyanın günlük hareketi sonucunda ortaya çıkar. Alçalan hava yağış getirmez, bu nedenle çöllerin oluşmasına neden olur. Yükselen hava ise yağış getirir.